Op weg naar 2050 (70% minder fossiel): de Koninklijke Luchtmacht

Defensie heeft als doel om in 2030 20% minder afhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen, en in 2050 70% minder. Maar er is nog geen beleid of plan dat daartoe enig perspectief biedt. Wat zijn de operationele, technische-logistieke mogelijkheden richting 2050? In dit tweede artikel enkele observaties over de Koninklijke Luchtmacht; bij Defensie veruit de grootste gebruiker van fossiele brandstoffen.

De Luchtmacht gebruikte in 2021 54% van de operationele brandstof. Dat zal de komende jaren eerder toe- dan afnemen. De F35 verbruikt immers 1,6 keer meer brandstof dan zijn voorganger, de F16. Als er één krijgsmachtdeel moet bijdragen aan de doelstelling 2050, dan is het de Luchtmacht. Waar liggen mogelijkheden?

Jachtvliegtuigen

Moderne jachtvliegtuigen gebruiken heel veel brandstof. Zo gebruikt de F35 op uurbasis gemiddeld drie keer meer brandstof dan een fregat. Daar komt nog de brandstof bij voor de tankervliegtuigen om ze langere tijd in de lucht te houden. De afgelopen decennia zijn motoren voor jachtvliegtuigen door de noodzaak ze compact te bouwen, ook nauwelijks energie-efficiënter geworden. De Amerikanen werken al jaren aan Adaptable Versatile Engine Technology om het brandstofverbruik te verminderen. Maar of die technologie ooit technisch en financieel de markt gaat halen, is onzeker. 

Technisch kunnen vliegtuigen (civiel en militair) vliegen op Sustainable Aviation Fuel (SAF). Maar vliegen op SAF kan maar in beperkte mate bijdragen aan de 2050 doelstelling. De grondstoffen voor het maken van biokerosine (bijvoorbeeld afgewerkte frituur olie) zijn kwantitatief onvoldoende beschikbaar en de productie vergt veel energie. Als die energie zelf niet duurzaam is, wordt het paard achter de wagen gespannen. SAF kan alleen bijdragen aan een oplossing als de wereldwijde vraag naar vliegtuigbrandstoffen dramatisch afneemt. Waar liggen voor de Luchtmacht de mogelijkheden?

De F35 weegt zonder brandstof en munitie zo'n 13 ton. Maar een deel van dat gewicht wordt ingenomen door de piloot, zijn/haar uitrusting, de schietstoel en de intrinsiek met de piloot verbonden systemen. Daarnaast worden snelheid, wendbaarheid en detecteerbaarheid voor een belangrijk deel bepaald door het belang om vliegtuig en piloot weer veilig terug te krijgen. Onbemand kan een vliegtuig kleiner, lichter, langzamer en spendable zijn, en toch de gewenste militaire uitwerking hebben. Dat is niet alleen veel goedkoper, maar kost ook veel minder brandstof.

Grote landen en bedrijven lopen zich al warm voor de ontwikkeling van een nieuwe generatie jachtvliegtuigen: het zogenaamde Future Combat Air System (FCAS). Daar gaat helaas de komende jaren nog veel geld aan verspild worden, want de toekomst is aan de onbemande systemen. Als Defensie enig zicht wil houden op 2050 dan is de F35 het laatste bemande jachtvliegtuig.      

Luchtmobiel

Het is voorbarig om aan de oorlog in de Oekraïne al conclusies te verbinden. Maar het is ook onverstandig er aan voorbij te gaan. Opmerkelijk is de effectiviteit van moderne  luchtverdedigingssystemen. Met een waaier aan moderne lange- en korte-afstandssystemen slagen de Oekraïners erin de getalsmatig superieure Russische luchtmacht op afstand te houden. Ook een aanzienlijk deel van de kruisvluchtwapens wordt uit de lucht geschoten. De levering van méér geavanceerde Westerse systemen zal die luchtverdediging nog succesvoller maken. 

Het snel per helikopter of valscherm achter de linies kunnen inzetten van troepen, heeft op papier meerwaarde. Maar of dat in een grootschalig conflict een verschil maakt, is de vraag. Ook bij de omsingeling van Kiev zijn Russische luchtlandingstroepen, terwijl ze nog het voordeel van de verrassing hadden, niet in hun opzet geslaagd. Door effectieve luchtafweer zijn de risico's voordat de grond wordt bereikt, ook veel groter dan vroeger: (vliegende) transportmiddelen zijn van nature nu eenmaal groot en langzaam. Inzet in een contested area lijkt daarom bij voorbaat kansloos en onverantwoord.

Na de val van de muur was 'luchtmobiel' het politiek-militaire antwoord op het ontspannen van de veiligheidssituatie. Of de kosten van die capaciteit nu nog opwegen tegen het hebben ervan, is zeer de vraag. Bij afschalen van luchtmobiel kan Nederland haar luchttransport aanzienlijk beperken. Dat bespaart niet alleen heel veel geld, maar ook een sloot brandstof. Vrijkomende financiële middelen kunnen dan worden besteed aan het versterken van de gevechtskracht van de grondgebonden eenheden. De ontwrichting van het vijandelijk achterland, een taak voor luchtmobiel, kan beter worden overgelaten aan lange dracht precisie artillerie.

Tot slot

De strategische noodzaak om minder afhankelijk te worden van fossiele brandstoffen en daarmee tevens bij te dragen aan het tegengaan van klimaatverandering, dwingt Defensie om in 2050 70% minder te gebruiken. Dat stelt Defensie voor lastige keuzes. Langer uitstellen kan niet want de tijd dringt. Wapensystemen die nu worden aangeschaft zullen immers nog in 2050 operationeel zijn. Als Defensie de '2050' doelen wil halen, zal de Luchtmacht als veruit grootste gebruiker daar substantieel aan moeten bijdragen.

Die lijkt zich daarvan nog onvoldoende bewust.

foto: Defensie