Beweren dat Putin een beetje gelijk heeft, is onjuist en pervers

Elke keer als de oorlog in de Oekraïne weer prominent in het nieuws komt, hoor je mensen beweren dat Putin misschien toch een beetje gelijk heeft: dat de NAVO tegen de afspraken in toch verder naar het Oosten is opgeschoven. Dat is juridisch onjuist, selectief en historisch gezien pervers.

De Duitse eenwording in 1990

Kort na de verrassende val van de Berlijnse muur op 9 november 1989 nam Bondskanselier Kohl het initiatief en presenteerde hij zijn tienpuntenplan om Oost- en West-Duitsland weer te verenigen. De Westerse leiders stemden na enige aarzeling in, maar Sovjetleider Gorbatsjov wilde aanvankelijk alleen akkoord gaan als dat nieuwe Duitsland uit de EU en de NAVO zou stappen. Het koortsachtige internationale overleg werd gekanaliseerd in het 2 + 4 overleg, Oost en West-Duitsland en de vier oorspronkelijke bezettingsmachten: Amerika, Frankrijk, Groot-Brittannië en de Sovjet-Unie.

Nadat de Duitse partners de Oder-Neisse grens accepteerden en daarmee afzagen van de vooroorlogse gebieden die nu Pools waren, de eerste vrije verkiezingen in de DDR waarin de Oost-Duitse bevolking Kohls tienpuntenplan omarmden en ruimhartige financiële compensatie voor de Sovjet-Unie, werd het 2 + 4 verdrag gesloten. Op 3 oktober 1990 werden Oost en West-Duitsland weer één land.

Na een mislukte poging in augustus 1991 om Sovjetleider Gorbatsjov af te zetten, viel de Sovjet-Unie op 25 december 1991 uit elkaar in vijftien onafhankelijke republieken. Met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie werd ook het Warschaupact opgeheven en kregen de voormalige communistische vazalstaten, zoals Polen, hun vrijheid weer terug. 

Juridisch onjuist en pervers

De toenmalige minister van Buitenlandse Zaken van de Verenigde Staten, James Baker, heeft toegegeven dat hij had gezegd dat de NAVO niet naar het Oosten zou uitbreiden, maar dat hij daarmee voor zijn beurt had gesproken; blijkbaar zover voor zijn beurt dat dat ook niet in het uiteindelijke 2 + 4 verdrag is opgenomen. Zaten de Sovjetleiders te slapen of vonden ze het uiteindelijk het sop de kool niet waard? Je kunt je sowieso afvragen wat het 2 + 4 verdrag bijna vijfendertig jaar later nog voorstelt, omdat een van de ondertekenaars, de Sovjet-Unie, al in 1991 ophield te bestaan.

Dat Rusland zijn recht probeert te halen op basis van een achterhaalde mondelinge toezegging is ook selectief: Rusland mag dan wel tegen de uitbreiding van de NAVO zijn, maar die andere grote ex-Sovjetrepubliek, Oekraïne, wil niets liever dan lid worden van de NAVO. Waarom zou de Russische vijandigheid meer gewicht in de schaal leggen dan de Oekraïense wens onderdeel van het bondgenootschap te willen worden?

In de eeuwen waarin Europa was ondergedompeld in godsdienstoorlogen en dynastieke twisten was de Pools-Litouwse dubbelmonarchie een toonbeeld van etnische en religieuze tolerantie. Maar de opkomende wereldmacht Pruisen en het imperialistische Rusland hebben in de achttiende eeuw met vier delingen Polen-Litouwen onder elkaar verdeeld. Na de Eerste Wereldoorlog herleefde Polen als natiestaat, maar het werd in 1939 opnieuw door Duitsland en Rusland veroverd en opgedeeld. Het idee dat de twee hoofdrolspelers in het 2 + 4 verdrag, Duitsland en de Sovjet-Unie, die samen de Polen onnoemelijk veel leed hebben bezorgd, zoveel jaar na de Tweede Wereldoorlog, opnieuw zouden hebben kunnen bepalen wat de Polen wel of niet zouden mogen, is natuurlijk ronduit stuitend.

Beweren dat Putin misschien toch een beetje gelijk heeft dat het Westen haar belofte heeft verbroken en daarmee zijn agressie tegen de Oekraïne vergoelijken, is juridisch onjuist, selectief en in het licht van de geschiedenis pervers. Dat dat Russische narratief toch steeds weer opduikt, is indicatief voor de wijze waarop het Kremlin de geschiedenis naar zijn hand probeert te zetten om zo verdeeldheid in het Westen te zaaien.

Foto: Ambassade van Oekraïne